Negenoord is een voormalig grindwinningsgebied in het Limburgse Maasland, dat sinds zijn herinrichting deel uitmaakt van het RivierPark Maasvallei, een 2.500 ha groot grensoverschrijdend landschapspark rond de Maas en haar winterbed.
het Herstructureringscomité dat instaat voor de herinrichting van de grindwinningsgebieden in het Limburgse Maasland. Ontwikkelde Voor de herinrichting van het gebied Negenoord een visie waarbij de nadruk ligt op spontane natuurontwikkeling en natuur-educatie, maar ook aandacht werd besteed aan recreatief gebruik. Ter ondersteuning van de beleving werd centraal in het gebied een verhoogde terp aangelegd, van waarop een 12 meter hoge uitkijktoren het landschap moet overschouwen.
De toren werd opgevat als een materialisering van de plek zelf: de 80 cm dikke muren zijn samengesteld uit aarde, leem en grind die uit de Maasvallei ontgonnen werd. Met de stampleemtechniek werd een massief geheel bekomen, waarvan op termijn de oppervlaktelaag erodeert en het maasgrind aan de oppervlakte zichtbaar wordt.
Bij het gestraalde beton van de centrale kern is dat nu reeds het geval.
De klim naar het uitkijkplatform is uitgezet in verschillende sequenties, waarbij zich op de drie bovenste trapbordessen telkens een nieuw perspectief opent op de omgeving. De driehoekige footprint en de positie van de afgeknotte hoeken zijn dan ook ontstaan uit de belangrijkste zichtassen op de wijde omgeving.
De techniek van stampleem (rammed earth, pisé…) bestaat reeds duizenden jaren en wordt toegepast in de hele wereld. Vochtige aarde wordt in een gietvorm (bekisting) gegoten en mechanisch aangedamd, per laag van 15 cm. Een juiste verhouding tussen klei, zand en grind maakt het materiaal geschikt om te bouwen.
De uitkijktoren is het eerste publieke gebouw in Vlaanderen dat in stampleem werd uitgevoerd, een bouwtechniek waarvan de normering overigens nog in volle ontwikkelingsfase – en tot op heden zelfs onbestaande – is.
Om de kwaliteit te kunnen garanderen diende de materiaalsamenstelling en de verwerkingsmethodiek dan ook uiterst nauwkeurig omschreven te worden. Het ontwerpteam werd hiervoor bijgestaan door een internationaal team van aarde-experts: Cratterre/ Vessières&Cie/ BC Studies. Verschillende samenstellingen werden getest, de werfinrichting gedetailleerd omschreven en het verwerkingsproces uitvoerig vastgelegd in een stappenplan. De gekozen mengeling bestond uit 20% kiezel, 40% okerkleurige aarde en 40% löss, gestabiliseerd met trasskalk. Ook tijdens de uitvoering werd de aannemer bijgestaan door een aarde-consultant, die zorgde voor opleiding van de werklieden en die instond voor de dagelijkse uitvoering van opgelegde metingen en laboproeven. De aardewerken werden uitgevoerd in 7 fases van één week, waarbij telkens 20m³ stampleem verwerkt werd, steeds tot aan het volgende trapbordes, tot de totale hoogte van 11m werd bereikt.
Zie ook de kortfilm over de bouw van de uitkijktoren, gezien vanuit het perspectief van verschillende personages, gemaakt door Lotte Knaepen en Marco Levantacti.
Programma: uitkijktoren in stampleem | Locatie: grindwinningsgebied Negenoord, Dilsen-Stokkem | Opdrachtgever: Herstructureringscomité, Provincie Limburg | Studies: UTIL (stabiliteit), Craterre/Vessiere&Cie/BC Studies (aardebouw expertise) | Ontwerp-oplevering: 2012-2016 | Fotografie: Filip Dujardin | Team DGLA: Jan Thys, Kristof Benaets, Frank Vanden Ecker